Graag zou ik enkele podcasts het label ‘briljant’ willen opplakken. Dat geldt bijvoorbeeld voor De ongelooflijke podcast, voor Kerk en ik en voor Peters’ podcast. Al verdienen ze dat etiketje alle drie om een andere reden. Peters’ podcast is bijvoorbeeld een politiek-maatschappelijk vraaggesprek van maar een half uurtje, waaruit ik geregeld iets meeneem in mijn dagelijks leven. Ook al heb ik met het eigenlijke thema ‘jeugdzorg’ niet zoveel te maken.
Een paar afleveringen geleden sprak naamgever Tweede Kamerlid René Peters met Arjan Widlak van de Kafkabrigade, een stichting die onnodige bureaucratie aan de kaak wil stellen. Het was voor mij een boeiend gesprek over de zegeningen van digitalisering bij de overheid, maar ook over de gevaren. Zo maakt het een wezenlijk verschil of een ambtenaar een beslissing neemt in een zaak of een algoritme; ik had daar nog niet zo bij stilgestaan.
Peters en Widlak spraken ook over labelen. Dat gaat nogal eens mis. Als voorbeeld gaf Widlak het label ‘opzet grove schuld’ in de toeslagenaffaire. Verschillende afdelingen van de Belastingdienst plakten dit etiket op mensen. Ze deden dat echter op basis van andere criteria. Maar zodra iemand het label ‘opzet grove schuld’ had, dachten de medewerkers van de Belastingdienst altijd te weten wat dit betekende, namelijk de definitie die hún afdeling gebruikte. Dat ging dus nogal episch mis, zoals we inmiddels weten.
Zeker omdat als zo’n label eenmaal is geplakt, je het er nog heel moeilijk vanaf krijgt. Dat geldt dus niet alleen voor het plaatje van Donald Duck dat ik ooit op een schitterend kersenhouten kastje van mijn ouders heb geplakt, maar ook voor dit soort mentale indelingen. Etiketteren geeft een bevredigend gevoel van controle, zelfs al heeft die zelfbedachte structuur met de werkelijkheid weinig te maken.
Meteen kwam een recent voorbeeld uit mijn eigen leven naar voren. Ik was samen met mijn beste vriend H. op een nogal vreemde lijst terechtgekomen. Anderen op die lijst waren wettelijk getrouwd, of samenwonend met kinderen. Wij zijn beste vrienden. Maar doordat we samen op die lijst stonden werden we allemaal van dezelfde categorie. En nu hebben mensen ons daartussen zien staan en zeggen ze dus: “Hé, had je niet iets moeten vertellen? Zijn jullie getrouwd?” Nee, dat zijn we niet, dat willen we ook niet en we doen ook geen poging om een leven te leiden wat daar op lijkt. Behalve dat we nu samen op die lijst staan, behalve dat we daardoor een ongewenst label opgeplakt krijgen. En dan kun je nog zo hard schreeuwen: “Wij zijn niet getrouwd!” Maar daar hebben etikettenplakkers geen boodschap aan. Hun wereld is mooi zwart-wit gestructureerd, dan moet je niet met verstorende verhalen aankomen.
Widlak roept op tot voorzichtigheid met labelen en met conclusies trekken op basis van afgeleide informatie. Dat leidt meestal niet tot briljant, maar tot brisant. De vraag is alleen kunnen we van de etiketjes loskomen en elke zaak in zijn eigen aard beschouwen?
En mocht je er met mij over willen praten, broeder of zuster labelaar: altijd bereid.
Frits Hendriks 